Paragraf Nedir?
Kelimeler cümleleri, cümleler paragrafları, paragraflar da yazıları oluşturur. Paragraf bir yazının küçültülmüş bir örneğidir. Bu yönüyle yapı bakımından bir yazıya benzer. Nasıl yazıda giriş, gelişme, sonuç bölümleri varsa paragrafta da aynı bölümler vardır.
Her paragrafta bir düşünce savunulur. Paragrafın bir bütün oluşturabilmesi için cümlelerin de yapı ve anlam yönüyle bütünlük oluşturması gerekir. Paragraftaki düşünceler hem kendi aralarında birbirine bağlı hem de ana düşünceye bağlıdır.
Paragrafın Yapısı
Her paragraf bir düşünce birimi olduğu için düşüncelerin ifade edilmesi bir sıra izler. Bir paragraf buna göre giriş, gelişme ve sonuç bölümlerinden oluşur.
A. Giriş Bölümü
Genellikle bir veya iki cümledir. Bu bölümde konu veya konuya bakış açısı bulunur.
Giriş Bölümünün Özellikleri
Giriş bölümü, paragrafın temelini oluşturan önemli bir bölümdür.
- Dil ve düşünce yönüyle kendinden önce bir cümleye bağlı değildir
- “Ama, fakat, çünkü, örneğin” gibi bağlayıcı ögelerle başlamaz
- Konu veya konuya bakış açısını içerir
- Genellikle bir veya iki cümleden oluşur
“Kitap okumak, zihinsel gelişimin en önemli araçlarından biridir.”
Bu cümle, paragrafın konusunu (kitap okuma) ve yazarın bakış açısını (önemli araç) belirtir. Başka bir cümleye bağlı değildir ve bağlayıcı öge ile başlamaz.
B. Gelişme Bölümü
Konuyla ilgili ayrıntıların yer aldığı bölümdür. Ana düşünceyi çeşitli yönlerden açıklayan, destekleyen yardımcı düşünceleri içerir.
Gelişme Bölümünün Özellikleri
Gelişme bölümü, paragrafın en kapsamlı bölümüdür.
- Ana düşünceyi çeşitli yönlerden açıklar ve destekler
- Örnekleme, karşılaştırma, tanık gösterme, benzetme gibi düşünceyi geliştirme yollarına yer verilir
- Dil ve düşünce yönüyle hem giriş cümlesine hem de birbirlerine bağlıdır
- Yardımcı düşünceleri içerir
“Kitap okuyan kişiler, kelime dağarcıklarını genişletir ve düşünce ufuklarını açar. Örneğin, tarih kitapları okuyan biri geçmişi öğrenir, bilim kitapları okuyan biri doğayı anlar. Ayrıca kitap okuma, konsantrasyonu artırır ve hafızayı güçlendirir.”
Bu bölümde, giriş cümlesindeki ana düşünce (kitap okumanın önemi) örneklerle ve açıklamalarla desteklenmiştir.
C. Sonuç Bölümü
Paragrafın genelinde anlatılanların sonuca bağlandığı, toplandığı cümlelerdir.
Sonuç Bölümünün Özellikleri
Sonuç bölümü, paragrafın özetini ve yazarın vardığı sonucu içerir.
- Dil ve düşünce yönünden önceki cümlelere bağlıdır
- “Demek ki, kısaca, özetle” gibi bağlayıcı sözcüklerle başlayabilir
- Paragrafta anlatılanların özetini yapar
- Ana düşünceyi vurgular
“Kısacası, kitap okumak sadece bilgi edinmek değil, aynı zamanda kişisel gelişimin en etkili yollarından biridir.”
Bu cümle, paragrafta anlatılan tüm düşünceleri özetleyerek ana fikri vurgulamaktadır.
Paragrafın Ögeleri
Her paragraf, belirli ögelerden oluşur. Bu ögeler, paragrafın anlaşılması ve analiz edilmesi için önemlidir.
1. Paragrafta Konu
Bir anlatımda üzerinde durulan, ele alınan herhangi bir olay, sorun, durum vb. konuyu oluşturur.
Konunun Özellikleri
Konu, paragrafın temelini oluşturan önemli bir ögedir.
- Konu düşüncelerin, özellikle ana düşüncenin ortaya konması için bir araçtır
- Genellikle giriş bölümünde, bazen tüm paragrafa yayılmış durumda bulunur
- Konuyu bulmak için “Bu parçada üzerinde durulan nedir?” sorusuna yanıt aranmalıdır
- Konu, geniş kapsamlı bir sözcük olabilir ve sınırlandırılabilir
“Herkes lider olamaz. Kitleleri peşinden sürükleyip götürebilmek için birçok olumlu niteliğin bir kişide toplanması gerekir. Bilgi, çalışkanlık, disiplin, karizma, iyi hitabet, güçlü sezgiler… Bu nitelikler de yetmez. Ayrıca lider çok okumalı, çok çalışmalıdır. Toplum için fedakârlıkta bulunmalıdır.”
Konu Analizi:
Parçada “lider”den söz edildiğini görüyoruz. Ancak “lider” çok geniş kapsamlı bir sözcük. Paragrafta “çalışkanlık, disiplin, iyi hitabet” gibi özelliklerden söz edilmiş. Bu özellikleri taşıyan kişilerin lider olabileceği belirtilmiş. O halde parçada “liderin özellikleri” üzerinde durulmuş. Konu: Liderin özellikleri
2. Paragrafta Ana Fikir
Okuyucuya verilmek istenen mesajdır. Şiir için de aynı durum söz konusudur.
Ana Fikrin Özellikleri
Ana fikir, paragrafın en önemli ögesidir.
- Verilmek istenen mesajı kapsar
- Metinden çıkarılması gereken derstir
- “Bu metin hangi amaçla yazılmıştır?” sorusu ana fikri verir
- “Okuyucuya verilmek istenen mesaj nedir?” sorusu ana fikri verir
“Türk milletini şiirsiz düşünemeyiz. O, asırlar boyu şiirle düşünmüş, şiirle konuşmuştur. Kahramanlıklarını şiirle ifade etmiş; üzüntülerini, sevinçlerini şiirle dile getirmiştir. Analar, çocuklarını şiirle avutmuş, şiirle uyutmuştur. Ölenlerin arkasından şiirle ağlanmıştır. Sözün özü, Türk milleti şiir zevki olan ve şiire yatkın bir millettir.”
Ana Fikir: Türk milleti şiirle iç içe yaşayan, şiire yatkın bir millettir.
Ana Fikir Soru Kalıpları
- Metnin/şiirin ana fikri (ana düşünce, ana duygu, tema) aşağıdakilerden hangisidir?
- Bu parçada asıl anlatılmak istenen aşağıdakilerden hangisidir?
- Şiirin ana duygusu (teması) aşağıdakilerden hangisidir?
- Bu parçada hangi özellik vurgulanmıştır?
3. Paragrafta Başlık
Paragrafta anlatılanları en iyi özetleyen sözcük ya da sözcük grubudur. Şiir için de aynı durum söz konusudur.
Başlığın Özellikleri
Başlık, paragrafın özetini veren önemli bir ögedir.
- Paragrafın tamamını kapsar
- Paragrafın konusu ve ana fikri ile bağlantılıdır
- İlgi çekici ve düşündürücüdür
- Kısa ve öz olmalıdır
“Çocuklar doğar.
Dünyaya bakar,
Sevimli mi sevimli
Yürüdükçe,
Yol yordam öğrenir.
Uçtukça uçar.
Koştukça bir ceylan gibi”
Uygun Başlık Önerileri:
• Çocukların Büyümesi
• Büyüyen Çocuklar
• Çocukluk Dönemi
• Gelişen Çocuklar
Başlık Soru Kalıpları
- Bu şiirin başlığı aşağıdakilerden hangisi olabilir?
- Bu metne en uygun başlık aşağıdakilerden hangisidir?
Yardımcı Ögeler
Paragrafı oluşturan ana ögelerin yanında, paragrafın daha iyi anlaşılmasını sağlayan yardımcı ögeler de bulunur.
4. Anahtar Kelimeler
Bir cümlenin veya sözün yansıtmak istediği anlam için en büyük ipucunu veren ana kavram veya kelimeye anahtar kelime denir.
Anahtar Kelimelerin Özellikleri
Anahtar kelimeler, paragrafın anlaşılmasında önemli ipuçları verir.
- Paragrafın ana konusunu belirler
- Ana fikri bulmada yardımcı olur
- Paragrafta sıkça geçen kelimelerdir
- Anlamı en güçlü olan kelimelerdir
“Okuyarak olayların ve gelişmelerin iç yüzünü öğrenen bir kişi, öncelikle kendine olan güvenini artırır. Bu ise aynı zamanda düşünce ufkunu geliştirip geniş bir görüş açısı sağlayarak olayları inceleme yeteneği kazandırır. Ayrıca okuyan kişiler çok okumanın beraberinde getirdiği zengin kelime dağarcığına sahip oldukları için, etkileyici ve güzel konuşarak hitap ettikleri kişilerde etki de uyandırırlar.”
Anahtar Kelimeler:
• okumak/okuyarak (en sık geçen)
• öğrenmek
• geliştirmek
• kelime dağarcığı
5. Yardımcı Düşünceler
Parçada ana düşünce ortaya konurken bu düşünceyi açıklayıcı ve destekleyici nitelikte başka düşüncelerden yararlanılır.
Yardımcı Düşüncelerin Özellikleri
Yardımcı düşünceler, ana düşünceyi destekleyen önemli ögelerdir.
- Parçada sayı olarak birden fazladır
- Parçayı tam olarak kapsamaz
- Ana düşüncenin sınırlarını çizer
- Ana düşüncenin anlaşılmasını sağlayıcı niteliktedir
“Dört ayaklı bir sandalye düşünün. Bu ayaklardan hiçbiri tek başına bir sandalyeyi oluşturmaz. Ancak dördü bir araya geldiğinde sandalye oluşur ve kullanılır duruma gelir. İşte parçadaki yardımcı düşüncelerin her biri, sandalyenin ayaklarından biri gibidir ve bunlar ana düşünceyi ayakta tutar.”
Açıklama: Yardımcı düşünceler, sandalyenin ayakları gibidir. Her biri tek başına sandalyeyi oluşturmaz ama hepsi bir araya geldiğinde ana düşünceyi destekler ve ayakta tutar.
Özet
Paragrafta anlam konusunda öğrendiklerimiz:
- Paragraf Yapısı: Giriş, gelişme ve sonuç bölümlerinden oluşur
- Konu: Paragrafta üzerinde durulan olay, sorun veya durum
- Ana Fikir: Okuyucuya verilmek istenen asıl mesaj
- Başlık: Paragrafı en iyi özetleyen sözcük veya sözcük grubu
- Anahtar Kelimeler: Paragrafın anlamı için en büyük ipucu veren kelimeler
- Yardımcı Düşünceler: Ana düşünceyi destekleyen ve açıklayan düşünceler
Test Çöz
Paragrafta anlam konusundaki bilgilerinizi test etmek için aşağıdaki butona tıklayın.