Ekler Nedir?
6. sınıf ekler konu anlatımı, Türkçenin temel yapı taşlarından birini oluşturur. Ekler; tek başına kullanılamayan, bir anlamı olmayan, sözcüklerin kök ve gövdelerine getirildiğinde onların anlamlarını değiştirerek yeni kelimeler türeten veya kök ya da gövdeleri cümledeki diğer kelimelere bağlamaya yarayan görevli dil birimleridir.
1. Eklerin Özellikleri
6. sınıf ekler konusunda eklerin temel özelliklerini öğrenmek, Türkçenin yapısını anlamak için çok önemlidir. Ekler, sözcüklerin anlamını değiştiren veya cümlede görev almalarını sağlayan dil birimleridir.
Eklerin Temel Özellikleri:
- Sondan Eklemeli Dil: Türkçe “sondan eklemeli” bir dil olduğu için ekler kökten sonra gelir.
- Tek Başına Kullanılamaz: Ekler tek başlarına anlam ifade etmezler.
- Anlam Değiştirir: Yapım ekleri sözcüklerin anlamını değiştirir.
- Görev Sağlar: Çekim ekleri sözcüklerin cümlede görev almasını sağlar.
Eklerin Özellikleri:
1. Sondan Eklemeli Yapı
Kök + Ek + Ek + Ek
• “sanat” + “çı” + “lar” + “ımız” + “ın” → “sanatçılarımızın”
• “göz” + “lük” + “süz” + “ler” + “di” → “gözlüksüzlerdi”
• “temiz” + “le” + “iz” + “(y)” + “ecek” + “miş” → “temizleyecekmiş”
2. Ek Sıralaması Kuralı
Kök + Yapım Eki + Çekim Eki
• “su” + “sa” + “mış” + “lar” → “susamışlar”
• “gül” + “ümse” + “di” + “k” → “gülümsedik”
• “sağ” + “lık” + “ı” + “(n)” + “ı” → “sağlığını”
⚠️ Önemli Uyarı
Ek sıralamasında istisna durumlar:
• “Annemgil”: Anne (kök) + m [çekim eki (iyelik eki)] + gil (yapım eki)
• “Dedenler”: Dede (kök) + n [çekim eki (iyelik eki)] + ler (yapım eki)
• Bu durumlar istisna olarak kabul edilir.
Ses Uyumu ve Ek Çeşitliliği:
Ses Uyumuna Göre Ek Değişimi
Çoğul Eki: -lar, -ler
• “çocuklar”, “öğrenciler”
Bilinen Geçmiş Zaman Eki: -dı, -di, -du, -dü, -tı, -ti, -tu, -tü
• “yazdı”, “geldi”, “okudu”, “gördü”, “kaptı”, “geçti”, “koştu”, “düştü”
Ses Uyumuna Uymayan Ekler
Değişmeyen Ekler:
• “-gil”: “dayımgil”, “Mehmetgil”
• “-ken”: “bakarken”, “gelirken”
• “-leyin”: “akşamleyin”, “sabahleyin”
• “-mtırak”: “yeşilimtrak”, “mavimtrak”
• “-yor”: “gidiyor”, “geliyor”
2. Yapım Ekleri
6. sınıf ekler konusunda yapım ekleri, kök ve gövdelere geldiğinde onların anlamlarını değiştirerek yeni anlamda kelimeler türeten dil birlikleridir. Eklendikleri kökün türüne ve meydana getirdikleri yeni kelimenin türüne göre 4’e ayrılırlar.
Yapım Eki Türleri:
- İsimden İsim Yapan Yapım Ekleri
- İsimden Fiil Yapan Yapım Ekleri
- Fiilden İsim Yapan Yapım Ekleri
- Fiilden Fiil Yapan Yapım Ekleri
1. İsimden İsim Yapan Yapım Ekleri:
İsimden İsim Yapan Ekler
-lık, -lik, -luk, -lük:
• “kulak” + “lık” → “kulaklık”
• “elçi” + “lik” → “elçilik”
• “doğru” + “luk” → “doğruluk”
• “gün” + “lük” → “günlük”
Diğer İsimden İsim Ekleri
-lı, -li, -lu, -lü: “saygılı”, “evli”, “coşkulu”, “görgülü”
-sız, -siz, -suz, -süz: “boyasız”, “sessiz”, “yurtsuz”, “dilsiz”
-cı, -ci, -cu, -cü: “davacı”, “erkenci”, “uykucu”, “gözcü”
-cık, -cik, -cuk, -cük: “hanımcık”, “minicik”, “tomurcuk”, “köprücük”
2. İsimden Fiil Yapan Yapım Ekleri:
İsimden Fiil Yapan Ekler
-la, -le:
• “suç” + “la” → “suçlamak”
• “yavaş” + “la” → “yavaşlamak”
• “göz” + “le” → “gözlemek”
• “el” + “le” → “ellemek”
Diğer İsimden Fiil Ekleri
-al, -el: “azal-“, “çoğal-“, “yönel-“, “düzel-“
-l: “kısal-“, “sivril-“, “doğrul-“
-a, -e: “kana-“, “yaşa-“, “tüne-“
-ar, -er: “morar-“, “sarar-“, “ever-“
3. Fiilden İsim Yapan Yapım Ekleri:
Fiilden İsim Yapan Ekler
-mak, -mek:
• “duy” + “mak” → “duymak”
• “gör” + “mek” → “görmek”
• “oku” + “mak” → “okumak”
• “yaz” + “mak” → “yazmak”
Diğer Fiilden İsim Ekleri
-ma, -me: “oturma”, “izleme”, “çalışma”, “koşma”
-ış, -iş, -uş, -üş: “kapanış”, “özleyiş”, “oturuş”, “düşüş”
-m: “geçim”, “alım”, “bilim”, “tutum”, “ölçüm”
-k: “açık”, “bitik”, “soluk”, “sönük”
4. Fiilden Fiil Yapan Yapım Ekleri:
Fiilden Fiil Yapan Ekler
-l:
• “aç” + “ıl” → “açılmak”
• “ez” + “il” → “ezilmek”
• “tut” + “ul” → “tutulmak”
• “bük” + “ül” → “bükülmek”
Diğer Fiilden Fiil Ekleri
-n: “suçlan-“, “ertelen-“, “tanın-“, “sevin-“, “tutun-“, “görün-“
-r: “çıkar-“, “gider-“, “batır-“, “pişir-“, “doyur-“, “düşür-“
-t: “bayılt-“, “başlat-“, “izlet-“, “sapıt-“, “eskıt-“, “kurut-“, “ürküt-“
-dır, -dir, -dur, -dür: “kandır-“, “gezdir-“, “doldur-“, “döndür-“
3. Çekim Ekleri
6. sınıf ekler konusunda çekim ekleri, kök ve gövdelere geldiğinde kelimenin anlamını değiştirmezler, eklendikleri kelimeleri diğer kelimelere bağlayarak cümlenin anlamlı hale gelmesini sağlarlar. Çekim ekleri, isim kök/gövdelerine ve fiil kök/gövdelerine gelmeleri bakımından 2’ye ayrılır.
Çekim Eki Türleri:
- İsimlere Gelen Çekim Ekleri: Hal ekleri, iyelik eki, çokluk eki, ilgi eki, aitlik eki, eşitlik eki
- Fiillere Gelen Çekim Ekleri: Kip ekleri (haber ve dilek kipleri), şahıs ekleri
1. İsimlere Gelen Çekim Ekleri:
Hal Ekleri
Belirtme (Yükleme) Hal Eki: -ı, -i, -u, -ü
• “Duvarı” bir günde boyadılar.
• “Beğendiğim elbiseyi” hemen satın aldım.
• “Kutuyu” tozlu rafın içinden aldı.
• “Sabaha karşı duyduğu o gürültüyü” hiç unutamadı.
Yaklaşma ve Bulunma Hal Ekleri
Yaklaşma Hal Eki: -a, -e
• “Doğaya” zarar veren unsurları ortaya koydular.
• “Yolculuğa” çıkmadan önce “annesine” uğradı.
• “Hayallerine” kavuşmak için yıllarca sabretti.
Bulunma Hal Eki: -da, -de, -ta, -te
• “23 Nisan” tüm “şehirlerde” coşkuyla kutlandı.
• “Denizde” karartı var, şu gelen kayık mıdır?
• “Sağ kanatta” oynayan bir futbolcu transfer edilecek.
İyelik ve Çokluk Ekleri:
İyelik Ekleri
Tekil İyelik Ekleri:
• 1. Tekil: -m → “(Benim) saatim”
• 2. Tekil: -n → “(Senin) saatin”
• 3. Tekil: -ı, -i, -u, -ü → “(Onun) saati”
Çoğul İyelik Ekleri:
• 1. Çoğul: -(ı)mız, -(i)miz → “(Bizim) saatimiz”
• 2. Çoğul: -nız, -niz → “(Sizin) saatiniz”
• 3. Çoğul: -ları, -leri → “(Onların) saatleri”
Çokluk Eki ve Diğer Ekler
Çokluk Eki: -ler, -lar
• “evler”, “ağaçlar”, “arabalar”, “kirli-ler”, “mavi-ler”, “yaşlı-lar”
İlgi Eki: -ın, -in, -un, -ün
• “Saatin kordonu” çıkmıştı.
• “Kitabın kapağı” yeniden tasarlanacaktı.
• “Merve’nin saçları” bembeyazdı.
2. Fiillere Gelen Çekim Ekleri:
Haber Kipleri
Duyulan Geçmiş Zaman: -mış, -miş, -muş, -müş
• “almış”, “vermiş”, “susmuş”, “görmüş”
Bilinen Geçmiş Zaman: -dı, -di, -du, -dü, -tı, -ti, -tu, -tü
• “yandı”, “bildi”, “okudu”, “söndü”, “yaktı”, “geçti”, “koştu”, “göçtü”
Şimdiki Zaman: -(i)yor
• “seviyor”, “anlıyor”, “bekliyor”
Dilek Kipleri ve Şahıs Ekleri
Dilek Kipleri:
• Gereklilik: -malı, -meli → “bakmalı”, “görmeli”
• Dilek-Şart: -sa, -se → “Ağlasa”, “gülse”
• İstek: -a, -e → “Okuya”, “dinleye”
• Emir: kip eki yoktur
Şahıs Ekleri:
• 1. Tekil: -m, -ım, -im → “gördüm”, “dolaşacağım”
• 2. Tekil: -n, -(s)ın, -(s)in → “biriktirdin”, “anlarsın”
• 3. Tekil: eki yoktur
⚠️ Önemli Uyarılar
İyelik eki ile hal eki karıştırılmamalı:
• “Evi pahalıydı.” (Onun evi pahalıydı.) = İyelik eki
• “Evi temizletti.” (Onun evi temizletti.) = Belirtme hal eki
Hal eki ile yapım eki karıştırılmamalı:
• “Gözümde dünden kalma yorgunluğun izleri vardı.” (Bulunma hali eki)
• “Ankara’nın en gözde mekanında yemek yediler.” (Yapım eki)
Ekler – Özet
Ekler Özet Tablosu:
| Ek Türü | Görevi | Örnek |
|---|---|---|
| Yapım Ekleri | Anlam değiştirir, yeni kelime türetir | “tuzluk”, “morarmak” |
| Çekim Ekleri | Anlam değiştirmez, görev sağlar | “evde”, “geldi” |
Konuyu Test Et
Ekler konusunu öğrendin! Şimdi bilgilerini test etmek için aşağıdaki butona tıklayarak teste geçebilirsin. Unutma, başarılı olmak için bol bol soru çözmelisin!
📚 Başarı İçin Önemli Uyarı
Ekler konusunda başarılı olmak için:
- Ek Tanıma: Yapım eklerini çekim eklerinden ayırt etmeyi öğrenin
- Kök Analizi: Sözcüklerin köklerini ve eklerini doğru ayırın
- Ek Sıralaması: Yapım eklerinin çekim eklerinden önce geldiğini unutmayın
- Pratik Yapma: Farklı sözcüklerle ek analizi çalışmaları yapın
Unutmayın: Ekler, Türkçenin temel yapı taşlarından biridir!