Tanım
5. Sınıf Türkçe Noktalama İşaretleri konu anlatımı, Milli Eğitim Bakanlığı’nın güncel müfredatına ve Maarif modeline uygun olarak hazırlanmış kapsamlı bir eğitim içeriğidir. Bu konu anlatımında, Türkçe dilinin doğru ve etkili kullanımı için gerekli olan tüm noktalama işaretleri detaylı şekilde ele alınmaktadır. Öğrenciler, noktalama işaretlerinin doğru kullanımını öğrenerek yazılı anlatım becerilerini geliştirecek ve akademik başarılarını artıracaklardır. Bu içerik, 5. sınıf öğrencilerinin Türkçe dersindeki başarılarını desteklemek amacıyla hazırlanmış olup, MEB müfredatındaki tüm noktalama işareti konularını kapsamaktadır. Noktalama işaretleri, yazılı metinlerde anlamı netleştiren, okuyucunun metni daha iyi anlamasını sağlayan önemli dil araçlarıdır.
1. Nokta (.)
Nokta, yazı dilinde en sık kullanılan noktalama işaretlerinden biridir. Farklı amaçlar için kullanılır ve yazının doğru anlaşılmasını sağlar.
Tamamlanmış Cümlelerin Sonuna Konur
Anlam bakımından tamamlanmış, bitmiş cümlelerin sonuna nokta konur. Bu, cümlenin bittiğini gösterir.
Örnek:
Yaz mevsimi geldiğinde okullar kapanır.
Bazı Kısaltmaların Sonuna Konur
Bazı kısaltmaların sonuna nokta konur. Bu kısaltmalar genellikle kelimelerin ilk harflerinden oluşur.
Örnek:
Dr. (doktor), Prof. (profesör), Cad. (cadde), Mah. (mahalle), Sok. (sokak), bk. (bakınız) gibi kısaltmaların sonuna nokta konur.
Sayılardan Sonra Sıra Bildirmek İçin Konur
Sıra sayıları gösterirken sayıdan sonra nokta kullanılır. Bu şekilde sayının sıra bildirdiği anlaşılır.
Örnek:
5. sınıf, II. Murat, 12. Cadde, 3. madde gibi ifadelerde sayılardan sonra nokta konur.
Tarihlerin Yazılışında Kullanılır
Tarihler yazılırken gün, ay ve yılı gösteren sayıları birbirinden ayırmak için nokta kullanılır.
Örnek:
15.03.2024, 29.10.1923, 19.05.1919 gibi tarih yazımlarında gün, ay ve yıl arasına nokta konur.
Önemli Uyarı:
Tarihlerde ay adları yazıyla yazıldığında ay adlarından önce ve sonra nokta kullanılmaz.
Örnek:
23 Nisan 1920, 19 Mayıs 1919, 30 Ağustos 1922 gibi tarihlerde ay adı yazıyla yazıldığı için nokta kullanılmaz.
Saat ve Dakika Gösteren Sayıları Ayırmak İçin Konur
Saat ve dakika gösteren sayıları birbirinden ayırmak için nokta kullanılır.
Örnek:
Müzik dersi 14.20’de başlayacak.
Toplantı 09.15’te başladı ve 10.45’te sona erdi.
Büyük Sayıları Gruplandırmak İçin Kullanılır
Dört veya daha çok rakamlı sayılar sondan sayılmak üzere üçlü gruplara ayrılarak yazılır ve araya nokta konur.
Örnek:
2.456, 15.789, 1.234.567, 45.678.901 gibi büyük sayılar üçlü gruplara ayrılarak yazılır.
2. Virgül (,)
Virgül, yazı dilinde çok çeşitli amaçlarla kullanılan önemli bir noktalama işaretidir. Metnin daha anlaşılır olmasını sağlar.
Eş Görevli Kelimeleri Ayırmak İçin
Birbiri ardınca sıralanan eş görevli kelime ve kelime gruplarının arasına virgül konur.
Örnek:
Pazarda elma, armut, muz ve portakal aldık.
Bahçede çiçekler, sebzeler, meyve ağaçları ve küçük bir havuz vardı.
Tekrarlanan Kelimeler Arasına Konur
Anlama güç kazandırmak için tekrarlanan kelimeler arasına virgül konur.
Örnek:
Uzak, çok uzak, çok çok uzak bir ülkeden gelmişti.
Yavaş, yavaş, daha da yavaş ilerliyordu.
Hitap İçin Kullanılan Kelimelerden Sonra Konur
Hitap için kullanılan kelimelerden sonra virgül konur.
Örnek:
Sevgili Arkadaşlar, bugün çok önemli bir konu işleyeceğiz.
Değerli Öğretmenim, size minnettarım.
Sıralı Cümleleri Ayırmak İçin Konur
Sıralı cümleleri birbirinden ayırmak için virgül kullanılır.
Örnek:
Sabah erken kalktım, kahvaltı yaptım, okula gittim.
Kitabı okudum, özetini çıkardım, sunumumu hazırladım.
Alıntı Cümlelerinden Sonra Konur
Tırnak içinde olmayan alıntı cümlelerinden sonra virgül konur.
Örnek:
Yarın mutlaka geleceğim, dedi arkadaşım.
Ödevlerini zamanında yap, söyledi annem.
Kabul, Ret ve Teşvik Bildiren Kelimelerden Sonra Konur
Kendisinden sonraki cümleye bağlı olarak ret, kabul ve teşvik bildiren hayır, yok, evet, peki, pekâlâ, tamam, olur, hayhay, başüstüne, öyle, haydi, elbette gibi kelimelerden sonra virgül konur.
Örnek:
Evet, bu projeye katılmak istiyorum.
Hayır, bu konuda size katılmıyorum.
Tamam, yarın buluşalım.
Önemli Uyarı:
Bağlaçlardan önce ve sonra virgül konmaz.
Örnek:
Hem ders çalışıyor hem de kitap okuyor.
Ya başaracaksın ya da pes edeceksin.
Seni seviyorum ama bazen çok kızıyorum.
Önemli Uyarı:
Şart ekinden sonra virgül konmaz.
Örnek:
Yarın hava güzelse parka gideceğiz.
Zamanın olursa birlikte çalışalım.
3. Soru İşareti (?)
Soru işareti, soru bildiren cümlelerin sonuna konur ve okuyucunun metni daha iyi anlamasını sağlar.
Soru Eki veya Sözü İçeren Cümlelerin Sonuna Konur
Soru eki veya sözü içeren cümle veya sözlerin sonuna soru işareti konur.
Örnek:
Bu ödevi ne zaman bitireceksin?
Yarın okula gelmek için hazır mısın?
Soru Bildiren Ama Soru Eki İçermeyen Cümlelerin Sonuna Konur
Soru bildiren ancak soru eki veya sözü içermeyen cümlelerin sonuna soru işareti konur.
Örnek:
Öğretmen öğrenciye sordu:
— Adın ne?
Bilinmeyen veya Kesin Olmayan Bilgiler İçin Kullanılır
Bilinmeyen, kesin olmayan veya şüpheyle karşılanan yer, tarih vb. durumlar için soru işareti kullanılır.
Örnek:
Şehrimizden başkente otobüsle yaklaşık sekiz saatte (?) ulaşılabiliyor.
Bu eser 1520 (?) yılında yazılmış.
Önemli Uyarı:
Soru anlamı katmayan “mı” ekinden sonra soru işareti konmaz.
Örnek:
Sabah oldu mu ders çalışmaya başlarız.
Güzel havalar geldi mi piknik yapmak isteriz.
Birden Fazla Soru Cümlesi Sıralanırsa
Birden fazla soru cümlesi sıralanırsa soru işareti en sona konur.
Örnek:
Bu sesler çok yakından mı, yoksa çok uzaklardan mı geliyor?
4. Ünlem İşareti (!)
Ünlem işareti, duyguları ifade etmek ve vurgu yapmak için kullanılır.
Duyguları Anlatan Cümlelerin Sonuna Konur
Sevinç, kıvanç, acı, korku, şaşma gibi duyguları anlatan cümle veya ibarelerin sonuna ünlem işareti konur.
Örnek:
Vay be! Ne kadar güzel bir manzara!
Ah! Çok üzücü bir haber bu!
Seslenme, Hitap ve Uyarı Sözlerinden Sonra Konur
Seslenme, hitap ve uyarı sözlerinden sonra ünlem işareti konur.
Örnek:
Dikkat! Yolda dikkatli olun!
Ey gençler! Geleceğimiz sizin ellerinizde!
Dur! Oraya gitme!
Alay, Kinaye veya Küçümseme Anlamı İçin
Alay, kinaye veya küçümseme anlamı kazandırılmak istenen sözden hemen sonra yay ayraç içinde ünlem işareti kullanılır.
Örnek:
Çok çalışkan (!) bir öğrenciymiş.
Projesini bir haftada bitirmiş (!).
5. Üç Nokta (…)
Üç nokta, eksik bırakılmış, yarıda kesilmiş ifadeler için kullanılır.
Tamamlanmamış Cümlelerin Sonuna Konur
Anlatım olarak tamamlanmamış cümlelerin sonuna üç nokta konur.
Örnek:
Ona ne söyleyeceğimi düşünürken…
Tam eve girecektim ki…
Sözün Kesildiğini Göstermek İçin
Sözün bir yerde kesilerek geri kalan bölümün okuyucunun hayal dünyasına bırakıldığını göstermek veya ifadeye güç katmak için üç nokta konur. Üç noktadan sonra yeni bir cümle başlıyorsa büyük harfle başlanır.
Örnek:
Sana uğurlar olsun… Ayrılıyor yolumuz!
O gece… Bir daha hiç görüşmedik.
Alıntılarda Kullanılır
Alıntılarda başta, ortada ve sonda alınmayan kelime veya bölümlerin yerine üç nokta konur.
Örnek:
…bahçeden gelen çiçek kokuları, evin içini ferahlatıyordu…
Önemli Uyarı:
Ünlem ve soru işaretinden sonra üç nokta yerine iki nokta konulması yeterlidir.
Örnek:
Arkadaşlar, gidelim artık!..
Bunu neden yaptın?!.
6. İki Nokta (:)
İki nokta, açıklama yapılacak, örnek verilecek yerlerde kullanılır.
Konuşma Bölümünden Önce Kullanılır
Edebi eserlerde konuşma bölümünden önceki ifadenin sonuna iki nokta konur.
Örnek:
Öğretmen sınıfa döndü:
— Kim bu soruyu çözebilir?
Ayşe parmak kaldırdı:
— Ben çözebilirim öğretmenim.
Örnek Verilecek Cümlenin Sonuna Konur
Kendisiyle ilgili örnek verilecek cümlenin sonuna iki nokta konur.
Örnek:
Ülkemizde yetişen meyvelerden bazıları şunlardır: elma, armut, kiraz, kayısı, üzüm…
Açıklama Verilecek Cümlenin Sonuna Konur
Kendisiyle ilgili açıklama verilecek cümlenin sonuna iki nokta konur.
Örnek:
Başarının sırrı basittir: düzenli çalışmak.
Karşılıklı Konuşmalarda Kullanılır
Karşılıklı konuşmalarda, konuşan kişiyi belirten sözlerden sonra iki nokta konur.
Örnek:
Ali: Bugün ne yapacağız?
Zeynep: Sinemaya gidelim.
Ali: Harika bir fikir!
7. Kesme İşareti (‘)
Kesme işareti, özel adlara gelen ekleri ayırmak için kullanılır.
Özel Adlara Getirilen Ekleri Ayırmak İçin
Özel adlara getirilen iyelik, durum ve bildirme ekleri kesme işaretiyle ayrılır.
Örnek:
İstanbul’u, Atatürk’ün, Türkiye’den, Ağrı Dağı’nda, Ankara’ya gibi özel adlara gelen ekler kesme işaretiyle ayrılır.
Önemli Uyarı:
Kurum, kuruluş, kurul, birleşim, oturum ve iş yeri adlarına gelen ekler kesme işaretiyle ayrılmaz.
Örnek:
Türkiye Büyük Millet Meclisine, Atatürk İlkokulunda, Talim Terbiye Kurulundan, Öz Bakkaliyesinden gibi kurum adlarına gelen ekler kesme işaretiyle ayrılmaz.
Önemli Uyarı:
Özel adlara getirilen yapım ekleri, çokluk eki ve bunlardan sonra gelen diğer ekler kesmeyle ayrılmaz.
Örnek:
Türkçe, Türkçeden, Türkçeyi, Türkçenin
Türklük, Türkler, Türklerin, Türkleşti
İstanbullu, İzmirliden, Konyalı, Avrupalılaşmak gibi yapım ekleri ve çokluk ekleri kesmeyle ayrılmaz.
Kişi Adlarından Sonra Gelen Ünvanlara Getirilen Ekleri Ayırmak İçin
Kişi adlarından sonra gelen saygı ve ünvan sözlerine getirilen ekleri ayırmak için kesme işareti konur.
Örnek:
Mehmet Bey’e, Ayşe Hanım’dan, Hasan Efendi’ye gibi ünvanlara gelen ekler kesme işaretiyle ayrılır.
Kısaltmalara Getirilen Ekleri Ayırmak İçin
Kısaltmalara getirilen ekleri ayırmak için kesme işareti konur.
Örnek:
TBMM’ye, AB’ye, TRT’de, THY’nin gibi kısaltmalara gelen ekler kesme işaretiyle ayrılır.
Sayılara Getirilen Ekleri Ayırmak İçin
Sayılara getirilen ekleri ayırmak için kesme işareti konur.
Örnek:
1982’de, 3’üncü madde, 6’ncı kat, 15’te gibi sayılara gelen ekler kesme işaretiyle ayrılır.
8. Uzun Çizgi (—)
Uzun çizgi, yazıda satır başına alınan konuşmaları göstermek için kullanılır. Buna konuşma çizgisi de denir.
Örnek:
Öğretmen:
— Bu soruyu kim çözmek ister?
Öğrenci:
— Ben çözmek isterim öğretmenim.
9. Kısa Çizgi (–)
Kısa çizgi, çeşitli amaçlarla kullanılan önemli bir noktalama işaretidir.
Satıra Sığmayan Kelimeleri Bölmek İçin
Satıra sığmayan kelimeler bölünürken satır sonuna kısa çizgi konur.
Örnek:
Arkadaşlarımla birlikte okulumuzun bahçe-
sinde oyun oynuyoruz.
Heceleri Göstermek İçin
Heceleri göstermek için kısa çizgi kullanılır.
Örnek:
a-ra-ba, o-ku-lu-mu-zun, me-se-le-miz gibi heceleri göstermek için kısa çizgi kullanılır.
Kelime veya Sayılar Arasında Kullanılır
Arasında, ve, ile, ila, …-den …-e anlamlarını vermek için kelimeler veya sayılar arasında kısa çizgi kullanılır.
Örnek:
Ankara – İstanbul otobüs seferleri
Türk – Alman ilişkileri
2020 – 2024 yılları arasında
Fenerbahçe – Galatasaray maçı
Konuyu Test Et
Noktalama işaretleri konusunu öğrendin! Şimdi bilgilerini test etmek için aşağıdaki butona tıklayarak teste geçebilirsin.