Söz Sanatları Nedir?
Söz sanatları, dilin etkisini artırmak, anlatımı güçlendirmek ve daha çekici hale getirmek için kullanılan özel anlatım teknikleridir. Bu sanatlar, yazılı ve sözlü anlatımda sözün etkisini artırır ve okuyucuyu veya dinleyiciyi etkiler.
Söz sanatları, edebiyatın vazgeçilmez ögelerindendir. Şiir, hikaye, roman gibi edebi türlerde sıkça kullanılır. Ayrıca günlük konuşmalarda da farkında olmadan bu sanatlardan yararlanırız.
1. Benzetme (Teşbih)
Sözün etkisini artırmak veya anlatımı güçlendirmek için aralarında ilgi bulunan iki kavram ya da varlıktan, zayıf olanın güçlü olana benzetilmesidir.
Benzetmenin Dört Ögesi
Benzetme sanatının oluşması için dört temel öge bulunur.
- Benzeyen (B): Zayıf unsur – Benzetilen varlık
- Kendisine Benzetilen (KB): Güçlü unsur – Benzetme yapılan varlık
- Benzetme Yönü (BY): Aktarılan yön – Hangi özellik benzetiliyor
- Benzetme Edatı (BE): Gibi, kadar, andırmak vb. – Benzetme kelimesi
“Öğrenciler arı gibi çalışkandı.”
Analiz:
• Benzeyen (B): Öğrenciler
• Kendisine Benzetilen (KB): Arı
• Benzetme Yönü (BY): Çalışkandı
• Benzetme Edatı (BE): Gibi
Önemli Uyarı
Benzetmenin olabilmesi için bu dört unsurun tamamının olmasına gerek yoktur.
Örnek: “Öğrenciler arı gibi.” → Benzetme var ama benzetme yönü yok.
“Gözleri yıldız gibi parlıyordu.”
Analiz: Gözler (B) – Yıldız (KB) – Parlıyordu (BY) – Gibi (BE)
“Kalbi kuş gibi çırpınıyordu.”
Analiz: Kalp (B) – Kuş (KB) – Çırpınıyordu (BY) – Gibi (BE)
“Sesini bülbül kadar güzel kullanıyor.”
Analiz: Ses (B) – Bülbül (KB) – Güzel (BY) – Kadar (BE)
2. Kişileştirme (Teşhis)
İnsan dışındaki canlı veya cansız varlıklara insanlara ait özelliklerin verilmesidir.
Kişileştirmenin Özellikleri
Kişileştirme, doğayı ve varlıkları canlandıran güçlü bir söz sanatıdır.
- İnsan dışı varlıklara insan özellikleri verilir
- Canlı veya cansız her varlık kişileştirilebilir
- Anlatımı daha etkili ve çekici hale getirir
- Doğayı canlı bir varlık gibi gösterir
“Akşam olunca ağaçlar hüzünle sallanırdı.”
Açıklama: Ağaçlara “hüzün” duygusu verilmiş (insan özelliği)
“Rüzgar fısıldayarak geçiyordu.”
Açıklama: Rüzgara “fısıldama” özelliği verilmiş
“Güneş gülümseyerek doğuyordu.”
Açıklama: Güneşe “gülümseme” özelliği verilmiş
“Deniz öfkeyle köpürüyordu.”
Açıklama: Denize “öfke” duygusu verilmiş
3. Konuşturma (İntak)
Kişileştirilen canlı veya cansız varlıkların konuşturulması sanatıdır.
Konuşturmanın Özellikleri
Konuşturma, kişileştirmenin bir ileri aşamasıdır.
- Kişileştirilen varlıklar konuşturulur
- Genellikle tırnak işareti içinde gösterilir
- Anlatımı daha etkili hale getirir
- Masallarda ve fabllarda sıkça kullanılır
“Adam elini uzattı; tam onu koparacağı sırada, mor menekşe: ‘Bana dokunma!’ diye bağırdı.”
Açıklama: Menekşe çiçeği konuşturulmuş
“Kedi pencereden bakarak: ‘Beni de alın!’ dedi.”
Açıklama: Kedi konuşturulmuş
“Ağaç rüzgara: ‘Daha yavaş es!’ diye seslendi.”
Açıklama: Ağaç konuşturulmuş
“Güneş buluta: ‘Beni saklama!’ dedi.”
Açıklama: Güneş ve bulut konuşturulmuş
Önemli Uyarı
Her konuşturma bir kişileştirmedir. Konuşturma sanatının olduğu bir bölümde şıklarda konuşturma seçeneği yoksa cevap kişileştirme olacaktır. Ancak her ikisi de varsa cevap konuşturma seçeneği olacaktır.
“Kelebek ‘Yardım edin!’ dedi.” cümlesinde hangi söz sanatı yapılmıştır?
A) Kişileştirme
B) Benzetme
C) Abartma
D) Karşıtlık
Cevap: A) Kişileştirme (çünkü konuşturma seçeneği yok)
4. Karşıtlık (Tezat)
Anlamı güçlendirmek için karşıt kavramların bir arada kullanılması sanatıdır.
Karşıtlığın Özellikleri
Karşıtlık, zıt anlamlı kelimelerin birlikte kullanılmasıyla oluşur.
- Zıt anlamlı kelimeler bir arada kullanılır
- Anlamı güçlendirir ve vurgular
- Duygusal etki yaratır
- Şiirde sıkça kullanılır
“Ben de gördüm güneşin doğarken battığını
Esrarlı bir bakışın gönlü kapattığını.”
Karşıt kavramlar: Doğmak – Batmak
“Ağladım güldüğüm günlerde
Gülümsedim ağladığım günlerde.”
Karşıt kavramlar: Ağlamak – Gülmek
“Karanlıkta ışık gördüm
Işıkta karanlık buldum.”
Karşıt kavramlar: Karanlık – Işık
“Sessizce bağırdı
Yüksek sesle fısıldadı.”
Karşıt kavramlar: Sessizce – Yüksek sesle, Bağırmak – Fısıldamak
Özet
Söz sanatları konusunda öğrendiklerimiz:
- Benzetme (Teşbih): İki varlığı benzetme edatıyla karşılaştırma
- Kişileştirme (Teşhis): İnsan dışı varlıklara insan özelliği verme
- Konuşturma (İntak): Kişileştirilen varlıkları konuşturma
- Karşıtlık (Tezat): Zıt kavramları bir arada kullanma
Test Çöz
Söz sanatları konusundaki bilgilerinizi test etmek için aşağıdaki butona tıklayın.