Edat (İlgeç) Nedir?
Tek başına bir anlamı olmayan, cümle içinde sözcükler arasında çeşitli anlam ilgileri kuran ve cümleye değişik anlamlar katan sözcüklere edat denir. Edatlar cümleden çıkarıldığında cümlenin anlamında daralma ya da bozulma meydana gelir.
Türkçede en çok kullanılan edatlar şunlardır: “için, kadar, gibi, üzere, bir, yalnız, tek, ancak, dolayı, değil, -e göre, -e doğru, -e rağmen, -e karşı, -den başka, -den beri, -den yana, -den sonra, sadece, ile, mi…”
Başlıca Edatlar ve Kullanımları
Edatlar, cümlede sözcükler arasında çeşitli anlam ilgileri kurar ve cümleye farklı anlamlar katar.
“İle” Edatı
Bu edat cümlede “araç, birliktelik, neden, durum” gibi ilgiler kurar. Sözcükten ayrı yazılabildiği gibi başındaki “i” sesi düşerek “-le / la” şeklinde sözcüğe bitişik de yazılabilir.
Önemli Uyarı
Edat mı Bağlaç mı? “İle” sözcüğü hem edat hem de bağlaç olarak kullanılabilir. “İle” sözcüğünün yerine “ve” getirildiğinde anlam bozulmuyorsa bağlaç, anlam bozuluyorsa edattır.
Örnek: Elinde kitapla yanımıza geldi (edat) / Kitap ve kalemi çantaya koydum (bağlaç)
“Gibi” Edatı
Cümleye benzetme, tahmin, tezlik ve karşılaştırma anlamları katar. Bu sözcük benzetme edatı olarak da bilinir.
“Kadar / -e kadar” Edatı
Benzetme edatlarından olan “kadar” edatı cümleye karşılaştırma, yaklaşıklık – ölçü, benzerlik, zaman gibi anlamlar da katar.
“İçin” Edatı
“Amaç, neden, özgülük, görelik” bildirir. “Hakkında, nedeniyle, yüzünden, maksadıyla” anlamlarını ifade eden bir edattır.
“-e göre” Edatı
Yönelme durum ekiyle birlikte kullanılır. “Görelik, uygunluk, yönünden, bakımından ve karşılaştırma” anlamları katar.
“Karşı / -e karşı” Edatı
Yönelme durum ekiyle kullanılarak “için, hakkında, yönelme, zaman” anlamları katar.
“-e doğru” Edatı
Yönelme eki ile birlikte kullanılarak “yön” ve “zamanda” yakınlık bildirir.
“-den beri” Edatı
Ayrılma durum ekiyle birlikte eylemin başlangıç yerini ve zamanını bildirir.
“Yalnız” ve “Ancak” Edatları
“Yalnız” ve “ancak” sözcükleri sadece anlamında kullanılırsa edat; ama, fakat anlamında kullanılırsa bağlaç olur.
“Mi” Soru Edatı
Cümleye soru, zaman, pekiştirme, koşul anlamları katar. Her zaman kendinden önceki sözcükten ayrı, kendinden sonraki eklerle bitişik yazılır.
Bağlaç Nedir?
Tek başına bir anlamı olmayan, anlamca birbiriyle ilgili cümleleri veya cümlede eş görevli sözcük ve söz öbeklerini bağlamaya yarayan sözcüklere bağlaç denir.
Bağlaçların yerine noktalama işaretleri kullanılabilir ve bağlaçlar cümleden çıkarıldığında cümlenin anlamında daralma ya da bozulma olmaz.
Türkçede en çok kullanılan bağlaçlar şunlardır: ama, ancak, bile, çünkü, dahi, de, de…..de, demek ki, fakat, gerek…gerek(se), ha……..ha, halbuki, hatta, hem, hem de, ile, ise, ister…..ister(se), kâh……….kâh, kısacası, ki, lâkin, nasıl ki, ne var ki, ne yazık ki, ne……ne (de), nitekim, oysa , öyle ki, öyleyse, üstelik, ve, veya, veyahut, ya da, ya….ya (da), yeter ki, yine, yoksa…
Bağlaç Türleri ve Kullanımları
Bağlaçlar, cümleleri ve sözcükleri birbirine bağlayarak anlam ilişkileri kurar.
Birleştirme Bağlaçları
Eş görevli sözcükleri, sözcük gruplarını veya cümleleri birleştiren bağlaçlardır.
Karşıtlık Bağlaçları
Cümleler arasında karşıtlık, zıtlık ilişkisi kuran bağlaçlardır.
Sebep Bağlaçları
Cümleler arasında sebep-sonuç ilişkisi kuran bağlaçlardır.
“de” Bağlacı
“de” bağlacı hâl eki olan “de” ile karıştırılmamalıdır. Bağlaç olan “de” her zaman ayrı yazılır. “te / ta” şekli yoktur. Ek olan “-de” ise sözcüklere bitişik yazılır.
Önemli Uyarı
Bağlaç olan “de”: Cümleden çıkarıldığında cümlenin anlamı bozulmaz
Ek olan “-de”: Cümleden çıkarıldığında cümlenin anlamı bozulur
“ki” Bağlacı
“ki” bağlacı genellikle ayrı yazılır. Ancak bazı sözcüklerle kalıplaşarak bitişik yazılabilir.
ÖNEMLİ UYARI: “ki” Bağlacı Ayrı Yazılır!
Genel Kural: “ki” bağlacı her zaman ayrı yazılır
İstisna: Sadece SİMBOHÇAM’daki kelimeler bitişik yazılır
SİMBOHÇAM – Bitişik Yazılan “ki”li Kelimeler
Bu kelimeler bağlaç olan “ki” ile kalıplaşmıştır ve bitişik yazılır.
SİMBOHÇAM Kuralı
Sanki – İllaki – Mademki – Belki – Oysaki – Halbuki – Çünkü – Ankı – Meğerki
Bu kelimeler bağlaç olan “ki” ile kalıplaşmıştır ve bitişik yazılır.
Diğer “ki”ler: Sıfat yapan “ki” (Karşıdaki ev) ve Zamir olan “ki” (Seninkinden iyi) de bitişik yazılır.
Diğer Önemli Bağlaçlar
Çeşitli anlam ilişkileri kuran diğer bağlaç türleri.
Ünlem Nedir?
Bir olay ya da durum karşısında beliren korku, sevinç, üzüntü, şaşkınlık gibi duyguları yansıtan sözcüklerdir.
Ünlemler, anlamsal içerikten hemen hemen yoksun olmalarına rağmen konuşanın vurgusuyla cümlenin anlamını etkiler. Örneğin, vurgusuz kullanılan “hay” sözcüğü, tek başına hangi duyguyu yansıttığı belli değildir ancak “Hay Allah! Ne diyeceğimi bilemiyorum.” gibi bir kullanımda “şaşma” anlamıyla cümlenin anlamını etkilediği görülür.
Ünlem Çeşitleri
Ünlemler ortaya çıkış özellikleri göz önüne alınırsa üç grupta incelenebilir.
1. ASIL ÜNLEMLER
Her zaman ünlem olan, başka hiçbir görevi bulunmayan ünlemlerdir. Bu ünlemlerin bir kısmı seslenme, bir kısmı da duygu yansıtır.
SESLENME ÜNLEMLERİ
Daha çok birinin dikkatini çekmek, onu uyarmak, ona seslenmek amaçlı ünlemlerdir. Genellikle duygu değeri taşımaz.
DUYGU ÜNLEMLERİ
Cümlelere sevgi, öfke, tiksinme, korku, şaşkınlık gibi duygular katan ünlemlerdir.
2. ÜNLEM GİBİ KULLANILAN SÖZCÜKLER
Bazı adlar ve ad soylu sözcükler hatta cümleler aslında ünlem olmadıkları halde vurgu ve tamlamayla ünlem değeri kazanabilir.
Açıklama
“Ordular” sözcük türü olarak ad iken cümlede ünlem olarak kullanılmış
“İleri” sözcük türü olarak zarf iken cümlede ünlem olarak kullanılmış
“Dikkatli ol” eylem türünde söz öbeği iken cümlede ünlem olarak kullanılmış
“Yaşasın” emir kipindeki eylem, cümlede ünlem olarak kullanılmış
“Doruk” özel ad iken cümlede ünlem değeri kazanmış
3. YANSIMA ÜNLEMLERİ
Daha çok dikkat çekmeye, seslenmeye, çağırmaya yönelik kullanılan ve yansıma olan sözcüklerdir.
Ünlem Cümlesi
İçinde ünlemlerin yer aldığı cümleler, ünlem cümlesidir.
Ünlem Cümlesi Örnekleri
Ünlemlerin cümle içinde kullanıldığı örnekler.
Edat – Bağlaç – Ünlem – Özet
Sözcük Türleri Özet Tablosu:
| Sözcük Türü | Özellik | Örnek |
|---|---|---|
| Edat | İsimlerle anlam ilişkileri kurar | “gibi”, “için”, “kadar” |
| Bağlaç | Cümleleri, sözcükleri birbirine bağlar | “ve”, “ama”, “çünkü” |
| Ünlem | Duyguları ifade eder | “ah”, “oh”, “vay” |
Konuyu Test Et
Edat, Bağlaç ve Ünlem konularını öğrendin! Şimdi bilgilerini test etmek için aşağıdaki butona tıklayarak teste geçebilirsin. Unutma, başarılı olmak için bol bol soru çözmelisin!
📚 Başarı İçin Önemli Uyarı
Edat, Bağlaç ve Ünlem konularında başarılı olmak için:
- Edatlar: İsimlerle birlikte kullanılarak anlam ilişkileri kurar
- Bağlaçlar: Cümleleri ve sözcükleri birbirine bağlar
- Ünlemler: Duyguları ifade eder ve cümlelere duygusal anlam katar
- Pratik Yapma: Farklı sözcük türleriyle cümleler kurun
Unutmayın: Her sözcük türünün kendine özgü görevleri vardır!