Cümlede Anlam Nedir?
6. sınıf cümlede anlam konu anlatımı, cümlelerin anlatım ve anlam özelliklerini kapsar. Cümlede anlam konusu, cümlelerin nasıl anlatıldığını ve ne anlama geldiğini öğretir. Bu konu, dil bilgisi eğitiminin önemli bir parçasıdır ve öğrencilerin okuduğunu anlama becerilerini geliştirir.
A. Cümlenin Anlatım Özellikleri
6. sınıf cümlede anlam konusunda cümleler, anlatım özelliklerine göre nesnel ve öznel olmak üzere ikiye ayrılır. Anlatım özellikleri, cümlenin nasıl ifade edildiğini gösterir.
1. Nesnel Cümle
Nesnel cümle, söyleyenin duygu veya düşüncesini içermeyen; doğruluğu ya da yanlışlığı kişiden kişiye göre değişiklik göstermeyen, herkesçe kabul görmüş, kanıtlanabilir yargıları içeren cümlelerdir.
Nesnel Cümle Örnekleri
Ozon tabakasındaki delik her yıl büyüyor.
Kırmızı, ana renklerden bir tanesidir.
Eser, dört bölüm halinde sinemaya uyarlanmış.
İstanbul 1453’te fethedildi.
Nesnel Cümle Özellikleri
- Kişisel görüş içermez
- Kanıtlanabilir bilgiler verir
- Herkes tarafından kabul edilir
- Objektif yaklaşım sergiler
- Duygu ve düşünce belirtmez
2. Öznel Cümle
Öznel cümle, söyleyenin kendi düşüncesini, duygusunu veya beğenisini içeren; doğruluğu ya da yanlışlığı kişiden kişiye göre değişen cümlelerdir.
Öznel Cümle Örnekleri
Roman en güzel yazı türüdür.
İstanbul Boğazı’nın seyrine kimse doyamaz.
Evde mutlu olan başarılı olur.
Mavi elbise insanlara yakışıyor.
Öznel Cümle Özellikleri
- Kişisel görüş içerir
- Duygu ve düşünce belirtir
- Kişiden kişiye değişir
- Subjektif yaklaşım sergiler
- Beğeni ve tercih ifade eder
B. Cümlenin Anlam Özellikleri
6. sınıf cümlede anlam konusunda cümleler, anlam özelliklerine göre farklı kategorilere ayrılır. Anlam özellikleri, cümlenin ne anlama geldiğini ve hangi ilişkileri kurduğunu gösterir.
1. Sebep-Sonuç (Neden-Sonuç) Cümlesi
Sebep-sonuç cümlesi, bir eylemin hangi gerekçeyle veya hangi sebeple yapıldığını bildiren cümlelerdir. Bu cümlelerin yüklemine “niçin?”, “neden?” soruları sorulduğunda bu sorular cevapsız kalmaz.
⚠️ Önemli Nokta
Sebep-sonuç cümleleri iki bölümden oluşur: Birinci bölüm neden (sebep), ikinci bölüm ise sonuç bildirir. Genellikle “için, -den, -diğinden, ile” gibi ekler ve edatlar kullanılır.
Sebep-Sonuç Cümlesi Örnekleri
Hasta olduğum için okula gelemedim.
Okulların açılmasıyla masraflar arttı.
Seni uyandırmayalım diye radyoyu açmadık.
Yağmur yağınca maç iptal oldu.
Sebep-Sonuç Cümlesi Özellikleri
- Neden-sonuç ilişkisi kurar
- “Niçin?” sorusuna cevap verir
- İki bölümden oluşur
- Sebep ve sonuç belirtir
- Edat ve eklerle kurulur
2. Amaç-Sonuç Cümlesi
Amaç-sonuç cümlesi, eylemin hangi amaca bağlı olarak gerçekleştiğinin belirtildiği cümlelerdir. Bu tür cümlelerde “için, diye, üzere” gibi edatlardan yararlanılır.
⚠️ Önemli Nokta
Amaç-sonuç cümleleri, eyleme sorulan “hangi amaçla?” sorusuna cevap verir. Amaç ve sonuç arasında doğrudan bir ilişki vardır.
Amaç-Sonuç Cümlesi Örnekleri
Sınavı kazanmak için çok çalışmış.
Bildiklerini anlatmak üzere karakola başvurdu.
Kilo vereyim diye spor yapıyor.
Yazar, eleştirmene şirin görünmek maksadıyla iki yüzlü davranıyor.
Amaç-Sonuç Cümlesi Özellikleri
- Amaç-sonuç ilişkisi kurar
- “Hangi amaçla?” sorusuna cevap verir
- Hedef ve sonuç belirtir
- Edatlarla kurulur
- Planlı eylemleri ifade eder
3. Tanım Cümlesi
Tanım cümlesi, varlıkların, nesnelerin ne olduklarını belirtmek için kullanılır. “Bu nedir?”, “Bu kimdir?” gibi sorulara cevap verir.
Tanım Cümlesi Örnekleri
Sözcüğün anlamlı en küçük birimine kök denir.
Sanat estetik ve güzelliklerin yeniden hayat bulmasıdır.
Saat zamanı gösteren en güzel şeydir.
Umut fakirin ekmeğidir.
Tanım Cümlesi Özellikleri
- Kavramları açıklar
- “Nedir?” sorusuna cevap verir
- Nesnel bilgi içerir
- Genel geçer tanımlar yapar
- Öğretici nitelik taşır
4. Koşul (Şart) Cümlesi
Koşul cümlesi, bir olayın veya durumun gerçekleşmesinin, başka bir olayın veya duruma bağlı olduğunu belirten cümlelerdir. Birinci bölüm koşul, ikinci bölüm ise o koşula bağlı sonuçtur.
⚠️ Önemli Nokta
Türkçede koşul anlamı asıl olarak “-se” şart ekiyle sağlanır. “ise”, “-ince”, “-dikçe”, “mi”, “ama”, “üzere”, “yeter ki” ile de koşul anlamı sağlanabilir.
Koşul Cümlesi Örnekleri
Ödevini yaparsan oyun oynayabilirsin.
Temiz bir dünya istiyorsan yerlere çöp atma.
Müzik dinleyebilirsin ama sesini fazla açmayacaksın.
Bizim buralara yağmur yağdıkça her yer toprak kokardı.
Koşul Cümlesi Özellikleri
- Koşul-sonuç ilişkisi kurar
- İki bölümden oluşur
- Şart eki kullanır
- Bağımlılık belirtir
- Hipotez ifade eder
Diğer Anlam Özellikleri
6. sınıf cümlede anlam konusunda cümleler, farklı anlam özelliklerine sahip olabilir. Bu bölümde yorum, karşılaştırma, olasılık, varsayım gibi özellikler ele alınmaktadır.
5. Yorum Bildiren Cümle
Yorum bildiren cümle, kişinin bir konu ile ilgili kişisel düşüncelerini ifade eden cümlelerdir. Yorum bildiren cümleler öznel nitelik taşır.
Yorum Bildiren Cümle Örnekleri
Bu kitapta İstiklal Savaşı yılları muhteşem bir anlatımla okuyucuyla buluşmuş.
Bu tablolar mekanın havasına çok olumlu katkılar sağlamış.
Yaşadıklarından ders alması onun daha sakin ve temkinli bir insan olmasını sağlamış.
Yazarın anlatımında bir tek düzelik ve kuruluk görülüyor.
Yorum Bildiren Cümle Özellikleri
- Kişisel görüş içerir
- Öznel değerlendirme yapar
- Düşünce ve duygu belirtir
- Beğeni veya eleştiri içerir
- Kişiden kişiye değişir
6. Karşılaştırma Cümlesi
Karşılaştırma cümlesi, birden fazla varlık, kavram ya da durumun karşılaştırıldığı cümlelerdir. Karşılaştırmada benzerlik, farklılık, üstünlük gibi değişik durumlar ifade edilir.
⚠️ Önemli Nokta
Karşılaştırma ilgisi “gibi, kadar, en, daha, çok, göre, fazla” gibi sözcüklerle kurulur.
Karşılaştırma Cümlesi Örnekleri
Kışın Sivas, İstanbul’dan daha soğuktur.
Televizyon da sinema kadar etkilidir.
Köyün en güzel çileği bahçemizde yetişir.
Yeni şiirler eski şiirlere göre daha anlaşılır bir dille yazılıyor.
Karşılaştırma Cümlesi Özellikleri
- İki veya daha fazla öğeyi karşılaştırır
- Benzerlik veya farklılık belirtir
- Üstünlük veya eşitlik ifade eder
- Karşılaştırma sözcükleri kullanır
- Nesnel veya öznel olabilir
7. Olasılık (İhtimal) Cümlesi
Olasılık cümlesi, gerçekleşmesi kesin olmayan bir olayın veya bir durumun ortaya çıkmasının beklenilmesi, umut edilmesi ile ilgili cümlelerdir.
Olasılık Cümlesi Örnekleri
Tatilde Karabük’e gidebiliriz.
Kim bilir belki yarın, belki yarından da yakın.
Sanıyorum o konu anlatılmadı.
Muhtemelen yarın yağmur yağacak.
Olasılık Cümlesi Özellikleri
- Kesin olmayan durumları ifade eder
- Beklenti ve umut belirtir
- Olasılık sözcükleri kullanır
- Belirsizlik içerir
- Öznel değerlendirme yapar
8. Varsayım Cümlesi
Varsayım cümlesi, gerçekleşmemiş bir olayın gerçekleşmiş gibi ya da gerçekleşmiş bir olayın hiç gerçekleşmemiş gibi kabul edildiği cümlelerdir.
⚠️ Önemli Nokta
Varsayım anlamı taşıyan yargılarda genellikle “tutalım ki, diyelim ki, farz edelim, düşün ki” gibi ifadelere yer verilir.
Varsayım Cümlesi Örnekleri
Diyelim ki bu uçağa yetişemedin.
Bir an için rüyalarının gerçekleştiğini düşün.
Tut ki puanın yetmedi ve üniversiteye giremedin.
Farz edelim ki bu iş başarılı oldu.
Varsayım Cümlesi Özellikleri
- Gerçekleşmemiş durumları varsayar
- Hipotez kurar
- Varsayım sözcükleri kullanır
- Düşünce deneyi yapar
- Koşullu durumları ifade eder
9. Ön Yargı Bildiren Cümle
Ön yargı bildiren cümle, bir kişi veya bir durumla ilgili belirli şart, olay ve görüntülere dayanarak önceden edinilmiş olumlu veya olumsuz yargıları belirten cümlelerdir.
Ön Yargı Bildiren Cümle Örnekleri
Bu işi kesinlikle başaramayacak. (Olumsuz ön yargı)
Bu kitap bu yılın en çok okunan kitabı olacak. (Olumlu ön yargı)
Ben zaten onun suçlu olduğunu baştan biliyordum.
Bu proje kesinlikle başarılı olacak.
Ön Yargı Bildiren Cümle Özellikleri
- Önceden edinilmiş yargıları belirtir
- Olumlu veya olumsuz olabilir
- Kesin ifadeler kullanır
- Öznel değerlendirme yapar
- Kanıt gerektirmez
10. Öneri (Tavsiye) Bildiren Cümle
Öneri bildiren cümle, bir sorunu çözmek veya daha iyiye ulaşmak için görüş ve düşüncelerin öne sürüldüğü cümlelerdir.
Öneri Bildiren Cümle Örnekleri
Daldaki elmayı almak için merdiven kullanmalısın.
Bu işe sabırlı yaklaşmanız daha doğru olacak.
Konuyu iyice anlamak istiyorsan, önce tekrar et, sonra da bol bol soru çöz.
Sağlıklı olmak için düzenli spor yapmanı öneriyorum.
Öneri Bildiren Cümle Özellikleri
- Çözüm önerileri sunar
- Yardımcı olmaya çalışır
- Yapıcı yaklaşım sergiler
- Deneyim paylaşır
- İyileştirme önerir
C. Aralarındaki Anlam İlişkisine Göre Cümleler
6. sınıf cümlede anlam konusunda cümleler, aralarındaki anlam ilişkisine göre eş anlamlı, yakın anlamlı ve karşıt anlamlı olmak üzere üçe ayrılır.
1. Eş Anlamlı Cümleler
Eş anlamlı cümleler, aynı konu ve düşüncenin, farklı sözcükler ve söz dizimiyle dile getirildiği cümlelerdir.
Eş Anlamlı Cümle Örnekleri
Belirli bir hedefi olmayan insana kimse yardımcı olamaz.
Bir insan hangi limana yelken açtığını bilmiyorsa hiçbir rüzgar işine yaramaz.
Bu bardağın yarısı su ile dolu.
Bu bardağın yarısında su yok.
Eş Anlamlı Cümle Özellikleri
- Aynı anlamı farklı sözcüklerle ifade eder
- Farklı söz dizimi kullanır
- Birbirinin yerini tutabilir
- Aynı düşünceyi farklı şekilde anlatır
- Anlamda tam uyum vardır
2. Yakın Anlamlı Cümleler
Yakın anlamlı cümleler, eş anlamlı cümlelerde biri diğerinin yerini tutabilecek iki cümle söz konusu iken, yakın anlamlı cümlelerde aynı özü, aynı ruhu taşıyan iki cümle vardır.
Yakın Anlamlı Cümle Örnekleri
Hayatını insanların mutluluğuna adamıştı.
İnsanları mutlu etmek için ömür boyu çalışmaktan zevk aldı.
Bazı sanatçılar yaşları ilerledikçe eserlerinde tekrara düşerler.
Olgunluk döneminde sanatçıların bir kısmı özgünlüklerini kaybedebilir.
Yakın Anlamlı Cümle Özellikleri
- Aynı ruhu taşır
- Benzer anlam içerir
- Farklı ifade tarzı kullanır
- Birbirine yakın düşünceler belirtir
- Anlamda benzerlik vardır
3. Karşıt Anlamlı (Çelişen) Cümleler
Karşıt anlamlı cümleler, anlamca birbirine zıt olan, birbiriyle çelişen cümlelerdir. Bu tür cümlelerde konu genellikle aynıdır; fakat konuya bakış açısı farklıdır.
Karşıt Anlamlı Cümle Örnekleri
Sanayileşme, çevreye zarar vermektedir.
Gelişmek isteyen toplumlar, sanayiye önem vermelidir.
Sanatçı, hayatı kendi yorumuyla vermelidir.
Sanatçı, hayatı anlatırken ayna görevi üstlenmelidir.
Karşıt Anlamlı Cümle Özellikleri
- Birbirine zıt anlamlar taşır
- Çelişen düşünceler belirtir
- Farklı bakış açıları sergiler
- Aynı konuya farklı yaklaşır
- Karşıt görüşleri ifade eder
D. Deyimler
6. sınıf cümlede anlam konusunda deyimler, bir olayı, bir durumu, bir kavramı daha etkileyici anlatmak için en az iki sözcüğün bir araya gelmesiyle oluşan ve çoğu zaman gerçek anlamdan uzaklaşıp kendine özgü anlam kazanan kelime gruplarıdır.
⚠️ Önemli Nokta
Deyimler, hem yazılarımıza hem de konuşmalarımıza derinlik katar. Anlattıklarımızı ilgi çekici hale getirir. Birkaç cümleyle anlatabileceğimiz bir durumu iki üç sözcükten oluşan bir deyimle anlatabiliriz.
Deyimlerin Özellikleri
1. Kalıplaşmış Sözcükler
Deyimlerde bulunan sözcüklerin yerine eş anlamlıları bile getirilemez. Sözcüklerin yerleri değiştirilemez.
Sürahiden boşalırcasına yağmak (Yanlış)
Bardaktan boşalırcasına yağmak (Doğru)
2. Çekimlenebilir
Deyimler şahsa ve zamana göre çekimlenebilir.
Ödevimi yapınca öğretmenin gözüne girdim. (Ben)
Ödevimizi yapınca öğretmenin gözüne girdik. (Biz)
3. Mecaz Anlamlı
Deyimler genellikle mecaz anlamlıdır.
“Kök söktürmek” deyimi “bir bitkinin kökünü çıkarttırmak” değil, “güçlük çıkarmak, uğraştırmak” anlamındadır.
“Hapı yutmak” deyimi “ilaç içmek” değil, “kötü duruma düşmek” anlamındadır.
4. Gerçek Anlamlı Olanlar
Bazı deyimlerin gerçek anlamları da vardır.
Sır saklamak: Sırrı açıklamamak
El sürmemek: Değmemek, dokunmamak
Deyim Örnekleri
Sözcük Grubu Şeklinde Deyimler
- Ağzı kulaklarına varmak
- İçi içine sığmamak
- Gözü yükseklerde olmak
- Elini eteğini çekmek
- Burnu büyümek
Cümle Şeklinde Deyimler
- İğne atsan yere düşmez
- Ne tadı var ne tuzu
- Gözü var, gönlü yok
- El elden üstündür
- Damlaya damlaya göl olur
E. Atasözleri
6. sınıf cümlede anlam konusunda atasözleri, deneyimlere, gözlemlere dayanılarak söylenmiş ve halka mal olmuş öğüt verici nitelikteki özlü sözlerdir.
Atasözlerinin Özellikleri
1. Anonimdir
Atasözleri, söyleyeni belli olmayan sözlerdir.
“Yolcu yolunda gerek.” Bu sözü ilk kimin söylediği belli değildir. Artık halkın ortak malı olmuştur.
2. Kalıplaşmış Sözler
Atasözünü oluşturan sözcüklerin yerine eş anlamlıları getirilemez, sözcüklerin yerleri değiştirilemez.
Paça ıslanmadan balık tutulmaz. (Doğru)
Pantolon ıslanmadan balık avlanmaz. (Yanlış)
3. Cümle Şeklindedir
Atasözleri cümle şeklindedir ve mutlaka bir öğüt içerir.
Perşembenin gelişi çarşambadan bellidir.
Rüzgâr eken fırtına biçer
4. Aynı Anlama Gelenler
Atasözlerinden bazıları aynı anlama gelir.
Bir elin nesi var, iki elin sesi var. & Yalnız taş duvar olmaz.
Öfkeyle kalkan zararla oturur. & Keskin sirke küpüne zarar.
Atasözü Türleri
a. Gerçek Anlamlı Atasözleri
Tüm sözcüklerin gerçek anlamında kullanıldığı sözlerdir, mecazlı bir ifadeye yer verilmez.
- Çok konuşan çok yanılır.
- İnsanın canı acıyan yerindedir.
- Sabahın karanlığında işe başla.
- Erken kalkan yol alır.
b. Mecaz Anlamlı Atasözleri
Sözcüklerden en az birinin gerçek anlamı dışında kullanıldığı sözlerdir.
- Acı patlıcanı kırağı çalmaz. (“Acı patlıcan” herhangi bir duruma alışkın olan kimse, “kırağı” da kötü durum anlamında kullanılmıştır.)
- Rüzgâr eken fırtına biçer (Rüzgâr ve fırtına mecaz anlam taşımaktadır.)
- Gözü olmayanın gözü açılır.
- Damlaya damlaya göl olur.
c. Hem Gerçek hem Mecaz Anlamlı Atasözleri
İki anlama da gelebilecek şekilde kullanılan sözlerdir.
- Hamama giren terler.
- Mal canın yongasıdır.
- Ağaç yaş iken eğilir.
- Su akar yolunu bulur.
Zıt Anlamlı Atasözleri
Atasözlerinden bazıları zıt anlamlıdır. Bu atasözleri farklı durumlarda farklı öğütler verir.
Zıt Anlamlı Atasözü Örnekleri
Eğri oturup doğru konuşalım. & Doğru söyleyeni dokuz köyden kovarlar.
Düşenin dostu olmaz. & Dost kara günde belli olur.
Acele işe şeytan karışır. & Sona kalan dona kalır.
İki karpuz bir koltuğa sığmaz. & Birlikten kuvvet doğar.
F. Özdeyişler
6. sınıf cümlede anlam konusunda özdeyişler, bir düşünceyi, bir duyguyu özlü bir şekilde anlatan, kim tarafından söylendiği belli olan sözlerdir.
⚠️ Önemli Nokta
Özdeyişler ile atasözleri arasındaki temel fark, özdeyişlerin söyleyeninin belli olması, atasözlerinin ise anonim olmasıdır.
Özdeyiş Örnekleri
Ünlü Özdeyişler
Düşünüyorum, öyleyse varım (Descartes)
Hayatta en hakiki mürşit ilimdir. (Atatürk)
Bana bir harf öğretenin kır yıl kölesi olurum. (Hz. Ali)
Bilgi güçtür. (Francis Bacon)
Özdeyiş Özellikleri
- Söyleyeni bellidir
- Özlü ve etkili sözlerdir
- Düşünce ve duygu içerir
- Öğüt verici nitelik taşır
- Genellikle ünlü kişiler tarafından söylenir
Konuyu Test Et
Cümlede anlam konusunu öğrendin! Şimdi bilgilerini test etmek için aşağıdaki butona tıklayarak teste geçebilirsin. Unutma, başarılı olmak için bol bol soru çözmelisin!